در مطالعه و تحقیق حاضر، به بررسی انواع لوله­ های فاضلابی از قبیل پلی­ اتیلن کاروگیت، پلی­ اتیلن­­­ کرتیوب، پی.وی.سی، سفالی، چدن نشکن، فولادی، آزبست سیمان، بتنی و جی.آر.پی به طور کامل پرداخته شده و جزییات بستر­سازی و خاکریزی و دیتیل­ های اجرایی هرلوله مطابق با نشریه­ ی شماره­ ی 303 ارائه گردیده است. در ادامه، جهت بررسی وضعیت خطوط فاضلاب و همچنین مشکلات موجود در شبکه ­ی­ فاضلاب استان­ یزد و سایر استان­ ها، مصاحبه­ هایی با مسئولین شرکت‌های آب و فاضلاب استان­ های آذربایجان­ شرقی، تهران، یزد، خراسان و اصفهان انجام گرفت و وضعیت خرید لوله­ ها، دتایل­ های اجرایی شبکه، مقادیر مصرف انواع لوله­ ها و همچنین مشکلات به وجود آمده در اجرا و به­ره برداری مورد بررسی قرار­گرفت. سپس مطابق با روش AHP، و با توجه به مطالعات گسترده­ ی انجام­ گرفته در گزارش مرحله­ ی اول و مشاهدات انجام شده در مطالعات میدانی، اهداف، روش­ها و معیار­های روش سلسله مراتب AHP، انتخاب گردیدند. اهداف انتخاب شده شامل 8 هدف بود که شامل انتخاب لوله­ ی بهینه در زمین­های سنگی، ریزشی، معمولی، انتخاب بهینه­ ی لوله در قطر کوچک و قطر بزرگ، انتخاب بهینه ­ی لوله در صورت وجود آب زیر­زمینی، انتخاب بهینه­ ی لوله در زمین­های هموار (شیب بسیارکم) و انتخاب بهینه­ ی لوله در شرایط وجود انبوه ریشه­ ی درختان بود. با بررسی نتایج، مشاهده گردید که اولویت اول در زمین­های سنگی، استفاده از لوله­ های کاروگیتی می­باشد و بدترین انتخاب در این حالت، استفاده از لوله­ های سفالی به­ دلیل شکننده ­بودن آن­ها می­ باشد. در زمین ­های معمولی، لوله ­ی کاروگیتی به­ دلیل مشخصات فنی بهتر نسبت به دیگر لوله­ ها، اولویت اول بوده و آخرین اولویت انتخاب لوله در این نوع زمین­ ها، لوله­ های سفالی می­ باشد. در زمین­ های ریزشی، مشاهده می­ شود که بهتر است اولویت اول، استفاده از لوله­ های فولادی باشد و آخرین اولویت، استفاده از لوله ­­های سفالی به­ دلیل هزینه ­ی تامین و آسیب­ دیدگی بالا و مشکلات اجرایی می­ باشد. در صورت وجود زمین هموار با شیب کم، بهتر است استفاده از لوله­ های پی.وی.سی در اولویت قرار بگیرد. لوله­ های پی.وی.سی، دارای ضریب زبری بسیار پایین و حتی پایین­تر از لوله ­های کاروگیتی می ­باشند، در نتیجه توانایی انتقال سیال بدون مسدود­شدگی را دارند. در این شرایط، استفاده از لوله ­های بتنی و بتن پلیمری، در اولویت آخر می ­باشد، زیرا لوله­ های بتنی دارای ضریب زبری بالایی می­ باشند و در نتیجه در شیب­ های کم، کارایی قابل­ قبولی نخواهند داشت. در صورت وجود خطر نفوذ ریشه ­ی درختان، اولین اولویت انتخاب لوله، استفاده از لوله­ های پی.وی.سی و آخرین اولویت، استفاده از لوله ­های سفالی و بتنی می ­باشد. در صورت وجود تراز آب زیرزمینی بالا، استفاده از لوله­ های جی.آر.پی، اولین اولویت بوده و آخرین اولویت در این شرایط، استفاده از لوله ­های سفالی و بتنی به­ دلیل خوردگی بتن توسط آب­ های زیرزمینی می­ باشند. همچنین در صورت نیاز به استفاده از لوله با قطر کوچک، اولین اولویت استفاده از لوله­ های کاروگیتی و اولویت آخر، استفاده از لوله­ های بتنی و بتن پلیمری است. در آخر و در صورت نیاز به استفاده از لوله­ هایی با اقطار بزرگ، اولین اولویت، استفاده از لوله­ های جی.آر.پی است. در این حالت، لوله­ های سفالی در اولویت آخر می ­باشند زیرا علاوه بر تولید محدود این نوع لوله در اقطار بزرگ، احتمال آسیب­ دیدگی بالایی در هنگام نصب و اجرا دارند. در نهایت، دستورالعملی جهت انتخاب بهینه­ ی لوله­ ی فاضلابی در زمین­ ها و شرایط مختلف در ارائه گردید.